رامین کامران
یک رشته قرینه های کاذب هست که نه تنها در مباحث عامیانه رد و بدل میشود، بل مقدار قابل توجهی از مقالات روزنامه ای و حتی نوشته های تحقیقی را هم سامان میدهد. این سخنان، از بس که دست به دست شده، بدیهی نما شده و متأسفانه عنایت نگاه نقادی را به خود جلب نمیکند. کلشان را میتوان ذیل سرفصل «فرهنگ عقاید رایج» که روزگاری فلوبر دستمایۀ نگارش فهرستی طنزآمیز کرده بود، گرد آورد. من در اینجا میخواهم فقط به سه تای آنها بپردازم که کمابیش به هم وابسته است و در میدان سیاست مورد استفاده قرار میگیرد و نه فقط مایۀ ملال است، میتواند خطرناک هم باشد و به هر صورت، نقداً اسباب اغتشاش ذهنیست.
۱ - رضا شاه یا خمینی
دم دست ترین و رایجترین دوگانه ای که ظرف این چهار دهه، سینه به سینه نقل شده، برابر هم نهادن رضا شاه و خمینی است. کدامیک از ماست که بار ها نشنیده باشد که رضا شاه بود که درست عمل کرد و امروز هم رضا شاهی لازم است تا آخوند ها را سر جایشان بنشاند و مملکت را به راه ترقی بیاندازد… کمتر کسی البته به این تکملۀ طنز آلود و عمیق هادی خرسندی توجه کرده است که البته بعد از رضا شاه هم محمدرضا شاهی لازم است که کار های پدر را دنبال بگیرد و در نهایت یک خمینی هم لازم است بیاید کار های هر دو را تکمیل کند.
کسانی که رضا شاه را واری خمینی میشمرند و البته آنهایی که دومی را واروی اولی میدانند، بیش از هر چیز به وجه ایدئولوژیک کار توجه میکنند. این دو شخصیت، از این بابت واروی هم بودند، ولی از بابت سیاسی، دو استبداد را در مملکت پایه گذاشتند که هم حق مردم را برد و هم به کشور لطمه زد و هم با سیاست خارجی نادرست مملکت را به فلاکت کشاند. در مقایسۀ دو چهرۀ سیاسی، معیار اصلی سنجش، سیاسی باید باشد و ایدئولوژی فقط بخشی از سیاست است و الزاماً مهمترین بخش نیست. درست که به این دو نگاه بکنیم، خواهیم دید که به رغم تفاوتهایشان و با وجود اینکه دو نوع استبداد متفاوت (اتوریتر و توتالیتر) را به ایرانیان عرضه کردند، به هیچوجه واروی هم نبودند. واروی میراث این هر دو، دمکراسی و آزادی است و برای بیرون آمدن از دور باطل انواع استبداد، باید بدینسو رفت. قرینه قلابی است و باید بی درنگ به دورش انداخت.
۲ - سیاست یا دین
مضار اختلاط سیاست و دین، با پیدایش جمهوری اسلامی، بر ما عیان گشته است. دلیل این آگاهی ناگهانی و بروز واکنشهای شدیدی که شاهدیم، فقط نفس در هم شدن سیاست و دین نیست. ایرانیان کمابیش ناخواسته، از حکومت محمدرضا شاهی که در آن دین و مذهب مسئلۀ روز نبود، به حکومتی جستند که دین را در مرکز سیاست قرار داد و کوشید تا تمامی ابعاد زندگانی فردی و اجتماعی ایرانیان را با ایدئولوژی دینی خود که بیان اسلام راستین میخواند، هماهنگ سازد. ضربتی که ما را به اشکال کار متوجه کرد، آنقدر اختلاط سیاست و دین نبود که ضربت پیدایش توتالیتاریسم اسلامی، وگرنه در رژیم قبلی و قبل از آن هم اختلاط بود، فقط سیاست دست بالا را داشت نه مذهب.
اگر چنانکه باید، نگاهی تاریخی به مشکل بیاندازیم، خواهیم دید که تاریخ ما از کهنترین ازمنه، تاریخ اختلاط سیاست است و دین. البته عملاً در تمامی طول آن، سیاست نیمۀ برتر این زوج بوده است و از موضع قدرت با دین معامله کرده، ولی این نه باید مانع دیدن اصل اختلاط شود و نه درک اینکه ریشۀ مشکل اینجاست،. باید توجه داشت که مشکل اساسی نفس اختلاط است، نه برتری این یا آن.
به عبارت ساده، سوار شدن دوبارۀ سیاست بر سر دین، کلید مشکل ما نیست. اینجا هم دور باطلی در کار است که اگر نخواهیم از آن سر بیرون کنیم، تا ابد گرفتارمان نگاه خواهد داشت. این برتریهای نوبتی که دردی از کسی دوا نمیکند، واروی هم نیست. جدایی دین و دولت، واروی این هر دوست و چارۀ قاطع کار.
۳ - ایران قبل یا بعد از اسلام
ایران، تاریخی دوپاره دارد و نقطۀ شکاف بین دوبخش آن، حملۀ اعراب و تغییر دین است. حاصل اینکه تاریخ ایران را به دو دورۀ تاریخی بخش میکنیم: پیش و پس از اسلام. از این نوع دوره بندی ها در همه جا هست، ولی چرا این یکی این اندازه برای ما موجد مشکل شده؟ تاریخ دراز، معمولاً پر فراز و نشیب است و در بین ملل جهان، فقط ما در پی آمدن مهتری و کهتری را نیازموده ایم…
مشکل برخی از ایرانیان با بخش اسلامی تاریخ کشور، فقط بر سر تغییر دین نیست، و شاید بتوان گفت اساساً هم بر سر دین نیست. چون به رغم اینکه تصاویر ساده شده و ابتدایی از دین زرتشت مورد توجه بسیاری است، تمایل واقعی به بازگشت به دین زرتشت هیچگاه در ایران به خواست گسترده ای تبدیل نشده است. اگر شده بود، لااقل در عصر جدید، مانعی نبود و هر کس میخواست، میتوانست زرتشتی بشود. مشکل اصلی این است که دورۀ عظمت سیاسی ایران، دوران امپراتوری گسترده و در نهایت سروری ایران، در پیش از اسلام واقع شده و با ختمش، بازسازی کشور و احیای اعتبار آن تا صفویه طول کشیده است.
به عبارت ساده: مشکل اساساً مذهبی نیست، سیاسی است، البته بیانی فرهنگی و مذهبی دارد، ولی ریشه اش سیاسی است. واقعیت تاریخی نامطبوع، فروافتادن از سریر بزرگی است.
ما بیشتر با وجه فرهنگی این دوگانه سازی آشناییم. دسته ای اصولاً مایلند که ایران اصیل را در دوران قبل از اسلام بجویند و این بخش از تاریخ را مرجع مطلق بشمارند. در صورتی که حتی نقطۀ پیدایش ایران را هم نمیتوان، صرفاً به این دلیل که در ابتدا قرار گرفته است، اصیل تر از باقی تاریخش شمرد. از این گذشته، قرار نیست که در بخش اسلامی تاریخ ایران، همه چیز اسلامی شده باشد و مهمتر از همه اینکه مذهب مرجع نهایی تعیین تحولات تاریخ نیست که قرار باشد تاریخ ما را در دو دورۀ آن شکل داده باشد.
البته این گرایش که اساساً سیاسی بوده ولی بعد بیان فرهنگیش غالب شده، در چند دهۀ اخیر که اسلام معنایی کاملاً سیاسی پیدا کرده، دوباره رنگ سیاست گرفته است. کورش نماد این سیاسی شدن دوباره است. بخش پادشاهی میراث مورد علاقۀ طرفداران سلطنت است و از آنجا که کورش از بزرگترین نماد ها رواداری در طول تاریخ است، ابراز ارادت به او، مختص به گروه اخیر نمانده است. بی توجه به اینکه نظام کشورداری کورش و جانشینانش تا حملۀ اعراب، قرنهاست که به تاریخ پیوسته و نمیتوان از آن الگویی برای ادارۀ امروز مملکت استخراج نمود.
ایران قبل و بعد از اسلام دو سرزمین جداگانه نیست. مرز بین این دو، مرزی است که از دیدگاه دوره بندی تاریخی ترسیم شده و همینقدر که در هر دو طرفش از «ایران» صحبت میکنیم، نشان میدهد که تداومی در کار است. اصرار بر بیگانه شمردن ایران قبل و بعد از اسلام، بیش از آنکه به تداوم و گسست دورانهای تاریخی نظر داشته باشد، دستاویز برپایی دو قطب ایدئولوژیک است که مرجعش سیاسی است و در زمینۀ فرهنگی عمل میکند، ولی میتواند در هر زمان بار سیاسی بگیرد، کمااینکه امروز گرفته و احیاناً بهانۀ پاکسازی فرهنگی هم بشود، چنانکه شده.
نگاه تاریخی جدی به ایران، تمامی طول تاریخ این کشور را شامل میگردد و نمیتواند به یک بخش محدود بماند یا اینکه یکی را از بابت اصالت بر دیگری برتری ببخشد. این نوع داوری، کار مورخ نیست و اگر هم کسی بکند، در حد ابراز سلیقه تلقی میشود، نه بیشتر. فروریختن امپراتوری ساسانی، فروریختن دولت بود که کشیدن بار تداوم را بر عهدۀ فرهنگ و جامعۀ ایران انداخت. اینها از عهده برآمدند و بالاخره دولت را بعد از قرنها احیأ کردند که تا به امروز هم سر پا مانده است. بخش عظیم آن فرهنگ غنی که ایرانیان بدان میبالند، در همین دوران «اسلامی» تاریخشان تولید شده است، البته بدون اینکه الزاماً محتوای اسلامی داشته باشد. بخش قبل از اسلام آن که به رغم اهمیتش، حجم محدودی دارد، برای ایرانیان امروز به طور مستقیم قابل دسترسی نیست و به هر صورت، محتوای هیچکدام این دو بخش، تکافوی امروز ما را نمیکند. برای همین هم هست که دو قرن است دست به دامن خارجی هستیم. اینرا هم اضافه بکنم که همگی ما در بخش اسلامی تاریخ ایران زندگی میکنیم. بیخود تصور نکنیم که جای دیگری قرار داریم. این قرینه سازی ها فقط ما را در بارۀ خودمان دچار توهم میسازد و با خود بیگانه مان میکند. ایران، کلی نیست که بتوان دلبخواه تکه و پاره کرد. علاقه به ایران، علاقه به تمامی آن است. آشتی مردم با خودشان و با کشورشان و با تاریخشان، نگاه درست و جامع تاریخی میطلبد و با دوگانه سازی های سست، انجام شدنی نیست.
حرف آخر
حرف آخر من این است که داشتن دید تاریخی و سیاسی درست، به هم بسته است و هر دو مستلزم وسعت نظر و فرا رفتن از این دوگانه های پوچ و مزاحم. باید قاطعاً دانست و پذیرفت که آیندۀ ما در ظرف گذشته مان نمیگنجد.
این دوگانه های ابتدایی معمولاً به کار عرضۀ سخنان های سست و بی پایه ای میاید که همه جا دست به دست میشود و توهم تسلط بر داده های تاریخی و حتی تصور چاره یابی را ایجاد میکند. ولی این دوبینی، راه به چاره های ساده و دوگانه میبرد ـ هر دو نادرست. برای درک درست واقعیت باید نگاه جامع داشت و برای یافتن چارۀ واقعی باید دست از این نقش افکنی های کودکانه برداشت.
با سپاس از علی
سکولاریسم چیست؟
۱ - خاستگاه « سکولاریسم » این مقوله برآمده از تحولات کشورهای اروپایی است و معانی مختلفی دارد.
بنابراین ما نمی توانیم معنایی دلخواه از آن بسازیم. اگر چنین کنیم گمراهی در فهم یک مقوله اجتماعی انجام داده ایم، کسانی که به این کار دست می زنند یا نادانند و یا مزدور و می خواهند مردم را گمراه کنند.
اگر ذهنیتی دیگری داریم برای آن می توانیم مقوله ای تازه ای بسازیم تا تفاوتش با مقولات اجتماعی پیشین روشن شود.
۲ - معانی سکولاریسم :
الف -
https://melliun.org/didgah/d10/03/28vasigh.htm
زیرا احزاب مذهبی می توانند با کسب قدرت سیاسی، قوانین مذهبی را وضع و به کل کشور تحمیل کنند از جمله بر اقلیت های مذهبی و یا فکری. که تصویب چنین قوانینی با یک حاکمیت دموکراسی لائیک نمی خواند.
در حاکمیت دموکراسی لائیک احزاب مذهبی یا هر نوع ایده ئولژی دیگر می توانند حضور داشته باشند بشرطی وقتی در قدرت قرارگرفتند، به وضع قوانین برخاسته بر اساس ایده ئولژی شان اقدام نکنند.
زیرا در دموکراسی، احزابی که دولت ها را تشکیل می دهند، دولت هایی دائمی نیستند که بخواهند با قوانینشان دیگران را در چنبره خودشان قرار دهند. بلکه دولت ها بر اساس انتخابات هر چند سال عوض می شوند.
در این دولت ها اگر قوانین تبعیض آمیز مذهبی، نژادی ، قومی، جنسیتی تصویب شود، دولت بعدی که ممکن است با ایده های دیگری سر کار آمده باشد، مجبور است این قوانین را لغو کند و قوانین تازه ای تصویب کند و این تصویب و لغو متناقض قوانین چیزی نیست جز سردرگمی مردم و تبعیض در جامعه.
بنابراین در حاکمیت دموکراتیک لائیک اگر چه همه ی اندیشه های ازادند و می توانند دولت تشکیل دهند، اما نمی توانند قوانینی را به تصویب برسانند که ویژگی برتری و یا تضعیف مذهبی، نژادی، جنسیتی و قومی را به همراه داشته باشند.
در حاکمیت لائیک همه قوانین باید لائیک باشند! هر چند دولت بطور انتخابی در اختیار یک حزب با ایده ئولژی غیر لائیک باشد. اما در سکولاریسم همه قوانین لائیک نیستند و به همین دلیل است که روشنفکران مذهبی و نیز اصلاح طلبان حکومتی از سکولاریسم اسلامی سخن می گویند و نه هرگز از یک حاکمیت دموکراتیک لائیک.
این وبلاگ پیشتر در مورد سکولاریسم اسلامی بطور مفصل نوشته است که می توانید اینجا بخوانید:
https://t.me/gozaresh1395/4608
نوشته مرتبط :
لائیسیته :
https://tarikhroze4.blogsky.com/1398/08/10/post-190/
لائیسیته
اینجا به دو مقوله مطرح شده در جامعه سیاسی ایران پرداخته می شود:
۱- لائیسیته
۲ - سکولاریسم
که هر دو مقوله برآمده از اندیشه های سیاسی سه قرن اخیر در اروپا است. در معرفی هر دو و اخلافتشان با هم از مقاله آقای شیدان وثیق استفاده شده که اصل نوشته مفصل ایشان اینجاست برای کسانی که دوست دارند دقیق تر بدانند و بیشتر:
https://melliun.org/didgah/d10/03/28vasigh.htm
- لائیسیته .
معنای درست آن جدایی حکومت و دین، و بر پایی جمهوری دموکراتیک لائیک است.
لائیسیته یا جمهوری دموکراتیک لائیک دارای سه ویژگی روشن و بی ابهام است :
۱ - جدایی حاکمیت و دین .
الف - استقلال و خود مختاری حاکمیت و بخش عمومی ( قانونگذاری - قضایی و جرای ) نسبت به احکام شریعت و هنجارهای دینی است.
ب ۰ عدم به رسمیت شناختن یک دین رسمی در کشور است.
پ - دخالت نکردن حاکمیت و دین در کار هم.
ت - بی طرفی دولت و بخش عمومی - قانونگذاری، قضایی، و اجرایی - نسبت به ادیان و مذاهب مختلف کشور.
ج - جدایی دین و حاکمیت به معنای جدایی دینداران از سیاست نیست. دین باوران هم چون دیگر گرایشات از آزادی ابراز عقاید سیاسی خود و فعالیت سیاسی برخوردارند.
۲ - آزادی عقیده و وجدان :
الف - دینی و غیر دینی .
ب - آزادی به جا آوردن مناسک آن ها به صورت فردی یا جمعی.
۳ - برابری حقوقی شهروندان مستقل از اعتقادات سیاسی، مذهبی یا غیر مذهبی آنان و جنسیت.
بنابراین لائیسیته به گونه ای روشن و بطور کامل یک مقوله سیاسی است که برپایی یک حاکمیت لائیک را مطرح می کند:
۱ - جدایی دین و حاکمیت .
۲- ازادی عقیده
۳- برابری حقوقی همه ساکنان یک کشور.
شاید در ذهنتان بگویید که این ویژگی های یک نظام سکولار است!!
اگر چه بین لائیسیته و بخشی از سکولاریزاسیون شباهت هایی هست، اما تفاوت هایی هم دارند.
می بینیم کارکرد لائیسیته برای ایجاد یک نظام حکمرانی است با ویژگی هایی که در بالا آمد، که در اثر جنبش های اجتماعی بر علیه نظام پیشین بوجود می آید.
درک شباهت ها و تفاوت ها به ما کمک می کند تا واقعیت نظامی را که در آینده خواهانیم بهتر و روشن تر بدانیم.
در بین مخالفان جمهوری ولایت مطلقه فقیه، نظرات گوناگونی وجود دارد.که شناخت نظرات آنان می تواند برای به ما بگوید که در چه حالیم!
یکی از اینان، حزبی است بنام « حزب ایران آباد » که می خواهد « جمهوری دوم » را بر پا کند. چند نکته بنیان حرفشان است:
در همین پاراگراف دو اشتباه - عمدی یا سهوی - وجود دارد :
۱ - « این حزب به یک نظام مردمسالاری باور دارد »
خب، « حزب مردم سالاری » در جمهوری ولایت مطلقه فقیه هم وجود دارد! که رهبرش هم آقای مصطفی کواکبیان از سینه چاکان ولایت و در خدمت جناب آقای خاتمی است!
بنابراین حزب » ایران آباد » هم می تواند بشود زیر شاخه خارجی « حزب مردم سالاری » جناب آقای کواکبیان! خدا را چه دیدی! شاید یک روز حزب مردم سالاری به همراه شاخه خارجی اش جمهوری دوم را برپا کنند!!
شاید بعضی فکر کنند که « مردم سالاری » یعنی « دموکراسی ». نوشته زیر تفاوت بین :
https://tarikhroze4.blogsky.com/1396/11
که در آن افزون بر چهار مقوله بالا، به دو موضوع دیگر نیز پرداخته که یکی : رابطه دموکراسی با رفاه است و دیگری موضوعی مربوط به فرق استبداد ستیزی و دموکراسی خواهی است.
۲ - فرهنگ مذکر عریان!
اگر به پاراگراف اول که از سایت این حزب باصطلاح « ایران آباد » توجه کنید این حزب :
در این پاراگراف نیمی از جمعیت ایران فراموش شده است:
زنان!
آیا این حزب معیار جنسیتی را برای بر پایی « جمهوری دوم » ش را رعایت می کند یا نه؟
تعداد زنان ایران از تمام اقوام، نژادها … بیشتر است و حق آنان در استفاده از حقوق مدنی نصف مردان است.
حزبی که می خواهد « ایران آباد » بسازد، نیمی از جمعیت کشور - که نقش بسیار مهمی دارد - را فراموش کرده است. نام بردن یا فراموش کردن « معیار جنسیتی » در جامعه ای که نیمی از آن چهل سال است از حقوق برابر با مردان محروم مانده و برای کسب این برابری با تمام توان می کوشد، چیزی نیست جز حضور قدرتمند فرهنگ مذکر درگرانندگان این حزب!
جمهوری ولایت مطلقه فقیه باید به چنین مخالفی جایزه بدهد زیرا هم:
۱ - بجای دموکراسی از مقوله استبداد گونه مردم سالاری استفاده کرده و در مردم یک اشتباه ذهنی ایجاد می کند،
و هم :
۲ - باز هم زنان را به عنوان عنصر دوم می شناسد و در اولین پاراگراف بیان اهدافش، آنان را فراموش می کند.
یک گفتگوی ناقص!
در گفتگویی تازه آقای حسن شریعتمداری گفته است:
مگر رضا شاه، بطور ارثی به سلطنت رسید؟ او توسط مجلس موسسان به شاهی انتخاب شد! اینجا:
https://t.me/hassanshariatmadari/678
اما ایشان نگفته که این انتخاب موقتی بوده، نه دائمی! گزارش های زیر روند شاه شدن رضاخان را نشان می دهند:
۱ - سیاه بازی پیش شاهی!!
پس از این که سردار سپه از طرف مجلس شورای ملی به عنوان حاکم موقت تعیین شد و پیش از انتخابات مجلس موسسان و انتقال سلطنت، سردار سپه اطلاعیه مفصلی منتشر کرد که فشرده آن این است:
… اکنون برای این که رفع ظلم و تعدی از قاطبه ایرانیان بشود… قویا اعلام می کنم که از این تاریخ هرکس از هر ماموری اعم از لشگری و کشوری طرف اجحاف و تعدی واقع گردد، فورا اسم و رسم آن مامور را با ذکر موارد و مراتب … نوشته… اگر متظلمین در مرکز شهرها و قصبات و نقاطی باشند که پستخانه در دسترس آنهاست، مراسله خود را توسط پست و به اسم خود من مستقیما ارسال دارند تا ملاحظه و احقاق حق بعمل آید… در نقاط دور دست وزارت داخله موظف به نصب صندوق پست برای آنهاست …. »
تاریخ بیست ساله - حسین مکی - ج ۳ - ص ۳۸۲
زیر نویس همان صفحه حسین مکی :
منظور از اعلامیه و انتشار … قبل از تشکیل مجلس موسسان و قبل از این که سردار سپه به سلطنت رسیده باشد تظاهری بیش نبوده… وقتی به سلطنت می رسد… نزدیک هر صندوق پست از طرف اداره آگاهی مامورینی گذاشته شده بودند که روی پاکت را خوانده در صورتی که عنوان پاکت دربار شاهنشاهی نوشته شده بود فورا از طرف همام مامورین جلب و تحت تعقیب در می آمد.
۲ - خوش عهدی سردار سپه : درس پدر بزرگ به نوه!
بعد از تصویب ماده واحده مبنی بر خلع سلسله قاجار، و قبل از این که مجلس موسسان تشکیل شود، نظر این بود که سلطنت انتخابی باشد، ولی استثنائا در مورد سردار سپه مادام العمر باشد، ولی بعد از سردار سپه تکلیف جانشین او را مجلس شورای ملی معین نماید.
در اتحاذ این طریقه هم ، از مدتی قبل از تشکیل جلسه نهم آبان، بین سردار سپه و دسته ای از موافقین وی موافقت حاصل شده بود.
پس از خلع قاجاریه نیز تصور می شد که سردار سپه در سلطنت انتخابی مخالفتی ننماید، به همین جهت عده ی از آزادیخواهان - شیخ محمدحسنی یزدی، سلیمان میرزا و غیره - و نمایندگان مجلس هم با انقراض قاجاریه موافقت کردند. .
پس از این که انتخابات مجلس موسسان شروع شد و عده ای انتخاب شدند، سردار سپه از قولی که داده بود عدول نمود و تصمیم گرفت سلطنت را در خانواده خود ارثی نماید.
تاریخ بیست ساله ایران - حسین مکی - ج ۳ - ص ۴۷۹
۳ - چرا گربه باید با حیا باشد ؟ وقتی در دیزی باز است !
مجلس شورای ملی با ماده واحده ای سردار سپه را بطور موقت رئیس دولت ایران اعلام کرد تا تکلیف سلطنت توسط مجلس موسسان معلوم شود. اما پیش از تشکیل این مجلس همه فهمیدند که سردار سپه تن به « سلطنت انتخابی » نمی دهد. با این وجود، مجلس شورای ملی :
ساز و کار انتخابات مجلس موسسان را تعیین نکرد در نتیجه روش انتخابات و ساز و کار آن در اختیار دولت - سردار سپه - قرار گرفت!!
خب، نتیجه هم معلوم است چه می شود. همانی می شود که هر کدام از ما دوست داریم انجام دهیم!!
۴ - چگونگی انتخابات مجلس موسسان:
در تهران و شهرستان ها از طرف عمال سردار سپه و مامورین شهربانی و قشون فعالیت زیادی داشتند. کسانی حق داشتند انتخاب شوند که در لیست و صورت اسامی دولت - سردار سپه - صورت داده شده بودند.
درتهران مامور انتخاب اشخاص در لیست شهربانی بود ولی در شهرستان ها مامورین انتخاب افراد در صورت مزبور روسای قشون بودند »
از افراد معروفی مجلس موسسان که به این ترتیب تشکیل شد می توان از:
سید ابوالقاسم کاشانی،
آیت الله شیرازی ،
میرزاهاشم آشتیانی، و
میرزا محمد بهبهانی - فرزند سید عبدالله بهبانی - یکی از دو رهبر روحانی مشروطه - نام برد.
تاریخ بیست ساله ایران - حسین مکی ص ۴۸۴- ۴۸۷
۵ - گزارش یک نماینده از چگونگی انتخاب نمایندگان مجلس موسسان!
… بعد از خلع سلطنت از سلسله قاجار… به کلیه ولایات مخابره شد که از هر شهری به تعداد وکلای آن شهر یک برابر افزوده شود … و به مرکز اعزام دارند… تا تکلیف سلطنت ایران را تعیین نمایند.
از شهر مشهد که دارای چهار وکیل بود، قرار شد هشت نفر انتخاب شوند… سرتیپ جان محمدخان - فرمانده نظامی خراسان منصوب سردار سپه - دستور داد :
یک نفر خود ارجمند باشد - نویسنده خاطرات - سه نفر دیگر هم :
حسن کفایی ( فرزند آخوند معروف کفایی خراسانی ) .
دانش بزرگ نیا - هنوز دبیرستانی بنام او در مشهد هست - و
حاج قایم مقام التولیه را
انتخاب نمایید ! ما چهار نفر با مراجعه به آرای عمومی و سه روز اخذ رای با اکثریت آرا انتخاب شدیم !
خاطرات محمد ارجمند - سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضا شاه - ص۶۹ - نشر پیکان- تهران. ۱۳۸۵
فکر نکنم با این گزارش های روشن نیازی به توضیح بیشتر باشد.